La localidad se halla construida sobre terrenos de micritas arcillosas y algunas arcillas. Al sur de la misma aparecen terrenos formados por biosparitas y biomicritas.

Censos: En 1800: 46 vecinos, 1960: 121, 1970: 121, 1978: 97, 1981: 78, 1986: 75, 1991: 65, 2002: 88.

Lengua: Castellano y Euskera. En 1863, L.L.Bonaparte clasificó a su euskera en el dialecto vizcaino y dentro del mismo en el subdialecto occidental y variedad de Gernika. En 1970 el número de vascófonos se reducía a 8 personas.

Arte: El caserío de Urrunaga aparece concentrado; la tipología general de sus casas-habitación responde al esquema de casas de labranza con tejado a dos aguas, de mampuesto con sillería o sillarejo en vanos y esquinales, y dependencias anejas, generalmente formando ortogonalmente con la habitación y delimitando a su vez el huerto que conforma la unidad familiar aislada, con dos plantas y sobrado. Puente de fines de siglo XVIII sobre el río Santa Engracia.

Respecto al arte religioso, destaca la iglesia parroquial de San Juan Bautista, construcción románica de transición al gótico, con diversas reformas posteriores, en mampostería. De planta rectangular de una sola nave, presenta buena portada con arquivoltas apuntadas de decoración geométrica y bolas, con interesantes capiteles. Espadaña a los pies del templo que sirve de campanario. Retablo central rococó; laterales, barrocos, dedicados a la Virgen de los Dolores y a la del Rosario.
Lugar de la hermandad de Legutiano (Villarreal). Junto con Nafarrate formaba una de las 3 cuadrillas en que estaba dividida la hermandad. Estaba gobernada por el alcalde ordinario de la hermandad y por un ministro de justicia que llamaban fiel. En la actualidad pertenece a la hermandad de Aramaio, cuadrilla de Zuia.

Enseñanza: A comienzos del siglo XX tenía una escuela pública mixta a la que acudían también los niños de otros lugares.

Nombre: Aparece como " Urna " en documento de 952, " Hurnaga " en documento de 1025, " Gurrunaga " en documento de 1257 citado en la revista de archivos de los años 1907 a 1909, " Hurnaga " en documento de 1294 reproducido en el Boletín de la Real Academia de la Historia de octubre de 1883.

Prehistoria: En el entorno del embalse de Urrunaga, en los parajes de Kargaleku y Belaustegi, en término de Legutio, han sido hallados cantos tallados bifaciales del final del Paleolítico Inferior (Achelense), así como diversos restos líticos (sílix, lascas, láminas y raspadores) y pulimentos, que abarcan una secuencia cultural del Eneolítico al Bronce.

Urrunaga fue uno de los lugares agregados a Legutio por Alfonso XI de Castilla, en calidad de aldea, en la primera mitad del siglo XIV. En 1800 estaba bajo la jurisdicción de la diócesis de Calahorra, y pertenecía a la vicaría y arciprestazgo de Zigoitia. Había en su término dos ermitas bajo las advocaciones respectivas de San Bartolomé y San Miguel.

           

Buztin-mikriten eta bestelako buztinen gainean dago eraikita gure herria. Hegoaldean, biosparitazko eta biomikritazko lursailak ere badaude.

Erroldak: 1800. urtean: 46 bizilagun, 1960. urtean: 121, 1970ean: 121, 1978an: 97, 1981ean: 78, 1986an: 75, 1991n: 65, 2002an: 88.

Hizkuntza: Gaztelania eta euskara.  1863. urtean, L.L.Bonapartek bertako euskara bizkaieraren barruan sailkatu zuen, eta, horren barruan, mendebaldeko azpi-euskalkian, Gernikako aldaeran.  1970. urtean, 8 bizilagunek besterik ez zuten euskaraz egiten.

Artea: Urrunagako herri-gunea kontzentratuta dago. Etxebizitzen tipologia, oro har, honakoa da: nekazari-etxeak dira, bi isuriko teilatudunak; hormarria harlanduzkoa edo silarrixkazkoa izaten da baotan eta ertzetan, eta, gehientsuenek, dependentziak dituzte alboetan, gelarekin ortogonoa osatzen dutela, eta, aldi berean, baratza mugatzen dutela. Halakoxea da familia-unitate isolatua, gehienetan, bi solairu eta mandioa izaten dituena. Badugu XVIII. mendeko zubi bat,  Santa Engrazia ibaiaren gainean.

Arte erlijiosoari dagokionez, Donibane parrokia-eliza nabarmendu behar genuke. Erromaniko eta gotikoko trantsizio-garaikoa da, nahiz eta, gerora, erreforma asko egin zaizkion harlanduz. Oin angeluzuzena du, eta nabe bakarra. Aurrealde ederra du, arkibolta zorrotzak ditu, irudi geometrikoz eta bolaz apainduta, bai eta kapitel interesgarriak ere. Kanpai-horma dauka tenpluaren oinetan, eta horrexek egiten ditu kanpandorre-lanak. Erdiko erretaula rococoa; alboetakoak, berriz, barrokoak, Arrosarioko Ama Birjinari eta Doloreseko Ama Birjinari egindakoak.
Gure herria Legutioko ermandadearen guneetako bat da (Villarreal). Nafarrate-rekin batera, ermandadea osatzen zuten 3 kuadrilletatik bat osatzen zuen. Garai hartan, ermandadeko alkatea zen kuadrillako buru, “fiel” esaten zioten justizia-ministroaz batera. Gaur egun Aramaioko ermandadekoa da, Zuiako kuadrillakoa.

Irakaskuntza: XX. mendearen hasieran, eskola publiko mistoa genuen herrian, eta inguruetako neska-mutilak ere etortzen ziren ikastera.

Izena: "Urna" izena agertzen da 952. urteko dokumentu batean, "Hurnaga" 1025eko dokumentu batean, "Gurrunaga" 1257ko dokumentu batean (1907-1909 urteetako artxibo-errebistan ere agertzen dena), eta "Hurnaga" 1294. urteko dokumentu batean, hain zuzen, 1883ko urrian, Historiako Errege Akademiaren Buletinean erreproduzituta zetorren dokumentu batean.

Prehistoria: Urrunagako urtegiaren inguruan, Kargaleku eta Belaustegi parajeetan, hain justu ere, Legutioko lurretan, bi aldeetatik tailatutako harri-koskor batzuk agertu dira Behe Paleolitokoak (Atxelense garaikoak, hain zuzen), bai eta bestelako hainbat arrasto litiko (silix, lauzak, xaflak eta arraspak) eta  harri landuak ere, Eneolitotik hasi eta Brontze Aroa bitarteko sekuentzia kulturala erakusten dutenak.

Gaztelako Alfontso XI.ak Legutiora bildutako lekuetako bat izan zen Urrunaga: herrixka izendapenaz bildu ere, XIV. mendearen erdi aldera. 1800. urtean, Calahorrako diozesiaren jurisdikzioaren mendeko zen Urrunaga, eta Zigoitiko bikariotzari eta artzapezgoari zegokion lurraldez. Bi baseliza ere baziren gure herrian, San Bartolomerena eta Done Mikelena, hain justu.